Σύνοψη: Η ουλίτιδα είναι αναστρέψιμη φλεγμονή των ούλων που οφείλεται κυρίως στη μικροβιακή πλάκα. Αναγνωρίζεται από αιμορραγία στο βούρτσισμα/οδοντικό νήμα, ερυθρότητα, οίδημα και κακοσμία. Ο σύγχρονος ορισμός βασίζεται στο Bleeding on Probing (BOP) και τη μη ύπαρξη απώλειας πρόσφυσης ή οστικής απώλειας. Η έγκαιρη διάγνωση και η σωστή στοματική υγιεινή —σε συνδυασμό, όπου χρειάζεται, με επαγγελματικό καθαρισμό— αναστρέφουν πλήρως τη βλάβη και προλαμβάνουν την εξέλιξη σε περιοδοντίτιδα.
Τι είναι η ουλίτιδα; Σύγχρονος ορισμός & ταξινόμηση (2018)
Από το 2018, η διάγνωση των παθήσεων των ούλων/περιοδοντίου βασίζεται στο διεθνώς αποδεκτό σύστημα AAP/EFP. Στο πλαίσιο αυτό, ουλίτιδα σημαίνει αιμορραγία στην ανίχνευση (BOP) σε ≥10% των σημείων, με βάθη θυλάκων ≤3 mm και χωρίς κλινική απώλεια πρόσφυσης ή ακτινογραφική οστική απώλεια. Η βαρύτητα χαρακτηρίζεται ως εντοπισμένη (BOP 10–30%) ή γενικευμένη (>30%).
Η ουλίτιδα είναι αναστρέψιμη όταν αφαιρεθεί το βιοϋμένιο (πλάκα). Παρά την αναστρεψιμότητά της, έχει κλινική σημασία επειδή αποτελεί τον πρόδρομο της περιοδοντίτιδας όταν επιμένει σε ευπαθή άτομα.
Πώς εκδηλώνεται: σημεία και συμπτώματα που δεν πρέπει να αγνοήσετε
- Αιμορραγία στο βούρτσισμα ή στο οδοντικό νήμα (βασικό κριτήριο δραστηριότητας).
- Ερυθρότητα, οίδημα, ευαισθησία στα ούλα.
- Κακοσμία και αίσθηση «φουσκωμένων» ούλων.
- Υποχώρηση ούλων σε χρόνιες περιπτώσεις (συχνότερα με τραυματικό βούρτσισμα/λεπτές ουλοβλεννογόνιες συνθήκες, όχι χαρακτηριστικό πρώιμης ουλίτιδας).
- Κλινικά, ο οδοντίατρος καταγράφει ποσοστό BOP ανά τεταρτημόριο/στόμα και απουσία παθολογικών θυλάκων (>3 mm).
Γιατί εμφανίζεται: αιτιολογία και παράγοντες κινδύνου
Μικροβιακή πλάκα & βιοϋμένιο
Η βασική αιτία είναι η συσσώρευση μικροβιακής πλάκας (βιοϋμένιο) στα αυχενικά όρια και μεσοδόντια. Η πλάκα προκαλεί τοπική ενεργοποίηση του ανοσοφλεγμονώδους μηχανισμού με αύξηση BOP/οίδημα.
Τροποποιητικοί παράγοντες: κάπνισμα, διαβήτης, ορμονικές αλλαγές
- Κάπνισμα: τροποποιεί την κλινική απάντηση (π.χ. μπορεί να μειώνει το εμφανές BOP λόγω αγγειοσύσπασης, χωρίς να μειώνει τη νόσο), ενώ συνδέεται με βαρύτερα περιοδοντικά ευρήματα και χειρότερη ανταπόκριση στη θεραπεία.
- Σακχαρώδης διαβήτης: ισχυρή, αμφίδρομη σχέση με τις περιοδοντικές νόσους· η καλή γλυκαιμική ρύθμιση και η περιοδοντική φροντίδα βελτιώνουν αμφότερα τα αποτελέσματα.
- Ορμονικές μεταβολές (εφηβεία, εγκυμοσύνη): ορμονικά επίπεδα αυξάνουν την αγγείωση/αγγειακή διαπερατότητα και εντείνουν τη φλεγμονώδη απάντηση σε δεδομένη ποσότητα πλάκας — κλασική «ουλίτιδα εγκυμοσύνης». Φάρμακα και υπερπλασία ούλων
Αρκετές κατηγορίες φαρμάκων συνδέονται με φαρμακευτικά επαγόμενη υπερπλασία ούλων (DIGO): αντιεπιληπτικά (π.χ. φαινυντοΐνη), αναστολείς διαύλων ασβεστίου (νιφεδιπίνη/βεραπαμίλη/διλτιαζέμη), ανοσοκατασταλτικά (κυκλοσπορίνη/τακρόλιμους). Η διαχείριση περιλαμβάνει βελτιστοποίηση υγιεινής, πιθανή τροποποίηση αγωγής σε συνεννόηση με τον θεράποντα ιατρό, και σε ανθεκτικές περιπτώσεις χειρουργική διαμόρφωση.
Άλλοι παράγοντες: ορθοδοντικοί μηχανισμοί, ξηροστομία, ανεπαρκείς αποκαταστάσεις, διατροφή πτωχή σε φυτικές ίνες/μικροθρεπτικά. (Σχετικά συμπεράσματα περί πρόληψης σε επίπεδο συμπεριφοράς και μηχανικού/χημικού ελέγχου βιοφίλμ).
Πώς γίνεται η διάγνωση (BOP, βάθη θυλάκων, δείκτες)
Η κλινική εξέταση περιλαμβάνει:
- Ανίχνευση (probes) με ελεγχόμενη δύναμη για καταγραφή Bleeding on Probing (BOP%) και βάθη θυλάκων.
- Εκτίμηση πλάκας/οίδηματος, τεκμηρίωση απουσίας απώλειας πρόσφυσης/οστικής απώλειας (ουσιαστική διαφοροποίηση από περιοδοντίτιδα).
- Προαιρετικά δείκτες (π.χ. Gingival Index) για παρακολούθηση.
- Κριτήριο διάγνωσης: BOP ≥10% με PD ≤3 mm, εντοπισμένη (10–30%) ή γενικευμένη (>30%).
Τι τη διαφέρει από την περιοδοντίτιδα
Στην περιοδοντίτιδα συνυπάρχει απώλεια πρόσφυσης και οστική απώλεια, ενώ το νέο σχήμα σταδιοποίησης/βαθμολόγησης (staging/grading) καθορίζει βαρύτητα/κίνδυνο εξέλιξης. Η ουλίτιδα, αν και αναστρέψιμη, σε ευπαθείς ασθενείς μπορεί να αποτελέσει αφετηρία για εξέλιξη. Η διάκριση γίνεται με βάση το 2018 σύστημα AAP/EFP.
Θεραπεία ουλίτιδας: τι λειτουργεί τεκμηριωμένα
1) Καθημερινή στοματική υγιεινή (τεχνική βουρτσίσματος, διαστήματα)
- Βούρτσισμα 2×/ημέρα με φθοριούχο οδοντόκρεμα, σωστή τεχνική και επαρκή διάρκεια.
- Ηλεκτρική οδοντόβουρτσα (oscillating‑rotating/sonic): Συστηματικές ανασκοπήσεις δείχνουν μικρή αλλά κλινικά σημαντική υπεροχή στη μείωση πλάκας/ουλίτιδας έναντι της χειροκίνητης, ιδίως σε συμμόρφωση/τεχνική.
- Καθαρισμός μεσοδόντιων διαστημάτων: Οι μεσοδόντιες βούρτσες είναι γενικά αποτελεσματικότερες από το νήμα όταν ο «χώρος» το επιτρέπει· το νήμα παραμένει χρήσιμο όπου το διάστημα είναι στενό ή/και κάτω από επαφές.
Κλινικό tip: Η επιλογή μέσου (νήμα, μεσοδόντια βούρτσα, οδοντογλυφίδα, irrigator) εξατομικεύεται από τον οδοντίατρο βάσει της μορφολογίας των μεσοδόντιων θηλών, της δεξιότητας και της πρόθεσης συμμόρφωσης.
2) Χημικός έλεγχος βιοφίλμ (στοματικά διαλύματα)
- Χλωρεξιδίνη (CHX 0,12–0,2%): Αποτελεσματικό συμπλήρωμα βραχυπρόθεσμα, αλλά όχι για μακροχρόνια καθημερινή χρήση λόγω ανεπιθύμητων (εξωγενής χρώση, διαταραχή γεύσης, πιθανή αύξηση τρυγίας, ερεθισμός βλεννογόνων). Χρήση μόνο κατόπιν ένδειξης και για περιορισμένο διάστημα.
- Άλλα αντισηπτικά (π.χ. essential oils, CPC) μπορεί να προσφέρουν συμπληρωματική μείωση πλάκας/ουλίτιδας· προτεραιότητα πάντως έχει η μηχανική απομάκρυνση και η συμμόρφωση.
3) Επαγγελματικός καθαρισμός & συχνότητα επανελέγχων
Ο επαγγελματικός καθαρισμός (αποτρύγωση/στίλβωση, PMPR) αφαιρεί πλάκα/τρυγία που ο ασθενής δεν μπορεί να απομακρύνει. Η τεκμηρίωση για «ρουτίνα scale & polish» σε σταθερά προκαθορισμένα διαστήματα (π.χ. κάθε 6 μήνες) σε χαμηλού κινδύνου πληθυσμούς είναι διφορούμενη, άρα συνιστάται εξατομικευμένο recall με βάση τον κίνδυνο, τη συμμόρφωση και τα ευρήματα.
Παρά τα παραπάνω, σε ασθενείς με ζωντανά κλινικά σημεία ουλίτιδας/τρυγία, ο καθαρισμός είναι θεμελιώδης για έλεγχο φλεγμονής, ειδικά όταν συνοδεύεται από στοχευμένη εκπαίδευση στοματικής υγιεινής — ο συνδυασμός έχει σαφέστερο όφελος από τον μεμονωμένο καθαρισμό.
Ειδικές καταστάσεις: εγκυμοσύνη, εφηβεία, ορθοδοντικά, ξηροστομία
- Εγκυμοσύνη: οι ορμονικές μεταβολές εντείνουν τη φλεγμονώδη απάντηση στην πλάκα. Η θεραπεία υποστηρικτικής υγιεινής και ο επαγγελματικός καθαρισμός είναι ασφαλείς (ιδίως στο β’ τρίμηνο) και συστήνονται με έμφαση στην εκπαίδευση.
- Ορθοδοντικά: brackets/σύρματα ευνοούν τη κατακράτηση πλάκας — συστήνονται ειδικά μέσα (interdental, superfloss, irrigators) με καθοδήγηση.
- Φάρμακα (DIGO): αναφέρθηκε παραπάνω· απαιτείται συντονισμός με τον θεράποντα ιατρό και εντατικοποίηση μηχανικού ελέγχου.
Πρόληψη & πρόγραμμα παρακολούθησης
- Καθημερινή ρουτίνα: βούρτσισμα 2×/ημέρα, μεσοδόντια καθαριστικά, στοματικό διάλυμα όταν ενδείκνυται.
- Εξατομικευμένα διαστήματα επανελέγχου (3–12 μήνες), βάσει κινδύνου (κάπνισμα, διαβήτης, ιστορικό περιοδοντίτιδας, στοματική υγιεινή).
- Διαχείριση παραγόντων: διακοπή καπνίσματος (πλήθος οφελών, αλλά να ενημερώνουμε ότι το BOP μπορεί παροδικά να αυξηθεί μετά τη διακοπή — αλλαγή αγγειακής απάντησης).
Πότε να απευθυνθείτε άμεσα σε οδοντίατρο
- Επίμονη αιμορραγία ούλων >1–2 εβδομάδες παρά σωστή υγιεινή.
- Πόνος/οίδημα, αποστήματα, κινητικότητα δοντιών.
- Εγκυμοσύνη με έντονη αιμορραγία ή επώδυνη υπερπλασία.
- Υποψία φαρμακευτικής υπερπλασίας.
- Προϋπάρχουσα περιοδοντίτιδα ή συστηματικά νοσήματα (π.χ. διαβήτης) για στενή παρακολούθηση.
Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
- Είναι η ουλίτιδα αναστρέψιμη;
Ναι. Με σωστή υγιεινή/επαγγελματικό καθαρισμό, τα ούλα επανέρχονται σε κλινική υγεία.
- Πώς ξεχωρίζει από την περιοδοντίτιδα;
Στην ουλίτιδα δεν υπάρχει απώλεια πρόσφυσης/οστού. Η περιοδοντίτιδα ταξινομείται με στάδια/βαθμούς και απαιτεί πιο σύνθετη παρέμβαση.
- Να χρησιμοποιώ ηλεκτρική ή χειροκίνητη οδοντόβουρτσα;
Και οι δύο λειτουργούν. Οι ηλεκτρικές έχουν ήπιο προβάδισμα στη μείωση πλάκας/ουλίτιδας, κυρίως λόγω σταθερής τεχνικής.
- Νήμα ή μεσοδόντια βούρτσα;
Επιλογή ανάλογα με τον χώρο. Σε ανοικτά μεσοδόντια, οι μεσοδόντιες βούρτσες είναι συνήθως πιο αποτελεσματικές· σε στενά, το νήμα είναι προτιμητέο.
- Χρειάζεται στοματικό διάλυμα;
Ως συμπλήρωμα (όχι υποκατάστατο). Η χλωρεξιδίνη ενδείκνυται βραχυπρόθεσμα· προσοχή σε χρώσεις/γεύση.
- Κάπνισμα και ουλίτιδα;
Το κάπνισμα αλλοιώνει την κλινική εικόνα και επιδεινώνει την πρόγνωση· η διακοπή ωφελεί, αν και μπορεί να αυξηθεί παροδικά το BOP.
- Εγκυμοσύνη και αιμορραγία ούλων;
Συχνό φαινόμενο λόγω ορμονών· ελέγχεται με σχολαστική υγιεινή και επαγγελματική φροντίδα.
Βιβλιογραφία (επιλεγμένη, επιστημονική)
- Chapple ILC, Mealey BL, Van Dyke TE, et al. Periodontal health and gingival diseases and conditions on an intact and a reduced periodontium. J Clin Periodontol. 2018;45(S20):S68–S77.
- Trombelli L, Farina R, Silva CO, Tatakis DN. Plaque‑induced gingivitis: case definition and diagnostic considerations. J Clin Periodontol. 2018;45(S20):S46–S73.
- Caton JG, Chapple ILC, Armitage G, et al. A new classification scheme for periodontal and peri‑implant diseases and conditions. J Clin Periodontol. 2018;45(S20):S1–S8.
- Tonetti MS, Greenwell H, Kornman KS. Staging and grading of periodontitis: framework and proposal. J Periodontol. 2018;89(S1):S159–S172.
- Chapple ILC, Van der Weijden F, Doerfer C, et al. Primary prevention of periodontitis: managing gingivitis. J Clin Periodontol. 2015;42(S16):S71–S76.
- Cochrane Review: Chlorhexidine mouthrinse to reduce gingivitis and plaque build‑up. Cochrane Database Syst Rev. 2017 (update cited by Cochrane). Σημαντικές ανεπιθύμητες: χρωστικές, διαταραχή γεύσης.
- Worthington HV, MacDonald L, et al. Interdental cleaning devices plus toothbrushing vs toothbrushing alone. Cochrane review summary (interdental devices).
- Cochrane Review: Powered/electric toothbrushes compared to manual. Cochrane evidence summary.
- EFP S3‑Guideline: Guideline on treatment of stage I–III periodontitis (context για υποστηρικτική φροντίδα). J Clin Periodontol. 2020.
- Cochrane Review: Routine scale and polish for periodontal health in adults. Συμπέρασμα υπέρ εξατομίκευσης recall.
- EFP/ORCA Joint Workshop: Mechanical & chemical plaque control in simultaneous management of gingivitis/caries. J Clin Periodontol. consensus.
- EFP Perio & Diabetes: Consensus & guidance (EFP/IDF, 2017).
- Frontiers in Microbiology 2020: Impact of smoking on subgingival microflora.
- Cleveland Clinic J Med 2022: Phenytoin‑induced gingival overgrowth (επισκόπηση DIGO και άλλων φαρμάκων).
- MDPI Int J Mol Sci 2023: Drug‑Induced Gingival Overgrowth — molecular aspects.
- EFP patient resources: Prevention of gum disease (educational overview).
- Nature/Scientific Reports 2023: BOP‑based gingivitis diagnosis using real‑world records.
